ولایت باستانی بامیان و تمام مردم افغانستان این‌روزها سوگوار غم‌انگیزترین اتفاق، یعنی فرو ریختن پیکر مجسمه‌های بودا است. بیست سال قبل از امروز، در نوزدهم حوت سال 1379 طالبان به دستور رهبرشان ملا عمر و با وجود مخالفت‌های بی‌شمار از سوی جهانیان به روی دو مجسمه‌ای بودا، صلصال و شهمامه آتش گشودند و این دو ماندگارترین نماد تاریخی و هویتی افغانستان و جهان را به کلی تخریب کردند. در حدی که از پیکر‌ه‌های زیبایی صلصال و شهمامه تنها حفره‌های بزرگی باقی ماند.
این اتفاق وحشتناک یکی از بزرگترین ضربه‌های بود که این گروه تروریستی بر بامیان و بر تاریخ کهن این سرزمین وارد کرد و نیز یکی از بدترین میراث‌های بود که تا ابد به پای حکومت‌شان ثبت شد. اکنون دقیقا بیست سال از این واقعه‌‌ی تلخ می‌گذرد. واقعه‌ای جبران ناپذیری که افغانستان و حتی جهان را در سوگ نشاند.
در طول تاریخ بودای بامیان تلخی‌های بسیاری از سوی شاهان و حکمرانان چشید، اما با همه‌ی این‌ها خم به ابرو نیاورد. پیش از طالبان نیز، مجسمه‌های تاریخی بودا از سوی امپراطوری‌ها و نیروهایی بسیاری دیگری نیز تخریب شد. نقل است که مسلمانان عرب اولین دفعه در زمان حجاج بن یوسف بر بامیان مسلط شدند و تعدادی زیادی از مجسمه‌ها، معابد و زیورآلات و اشیای قدیمی آن را به غنیمت بردند. مسلمانان عرب معبد طلایی بیت الذهب و روکش طلایی صورت پیکره‌های بامیان را از بالای پیشانی بطرف پایین تراشیدند تا از حالت بت بودن خارج شود. چنگیز خان در سال ۱۲۲۲ اورنگ زیب در سال ۱۶۸۹ و عبدالرحمان خان در سال ۱۸۹۲ میلادی نیز هر کدام به نوبه خود برای تخریب این دو مجسمه تلاش‌های فراوانی انجام دادند و البته هرکدام به اندازه توان‌شان بر پیکر آن‌ها صدماتی هم وارد ساختند. در آغاز دهه نود میلادی نیز در جریان جنگ‌های داخلی مجاهدین افغانستان، مجسمه‌های صلصال و شهمامه آسیب‌های بسیاری دید. اما در فرجام افراطیت شدید و بدوی دینی - مذهبی طالبان تروریست باعث شد که بودای بامیان با آن همه شوکت و عظمت فرو بریزد.
چرا طالبان بودای بامیان را تخریب کرد؟
از دلیل تخریب بودای بامیان تا اکنون دو روایت وجود دارد. یکی این‌که شریعت اسلامی که طالبان پابند آن بودند باعث شد طالبان دست به چنین کاری بزنند. تعبیری که طالبان از دین اسلام داشتند هرگونه تجسم و تصویر از انسان و حیوان را شرک دانسته، دوست‌داران و دارندگان‌ این چیزها را هم بت‌پرست و کافر می‌پنداشتند. از همین‌رو پس از پیروزی و پس از تسلط بر بامیان، شورای رهبری، شورای علما و ستره محکمه طالبان به پیروی از فرمان رهبرشان ملا محمد عمر، تصمیم به تخریب تمام آثار تاریخی که در موزه‌های کابل و ولایات نگهداری می‌شدند گرفتند. دو مجسمه بامیان از جمله بت‌های بود که شامل این فرمان می‌شد. گفته می‌شود پس از آوار شدن این بت‌ها طالبان با صداهایی بلند نعره الله و اکبر می‌کشیدند و حتی بیشترشان باور داشتند که با نابود کردن این بت‌ها بی‌هیچ درد سری به بهشت برین خواهند رفت.
دلیل دیگر که چرا طالبان بودای بامیان را تخریب و با خاک یک‌سان کرد را وحید مژده، نويسنده «کتاب افغانستان و پنج سال سلطهء طالبان» در کتابش چنین نوشته است: «تخريب مجسمه های بودا، در حقيقت نوعی دهن کجی از سوی طالبان در برابر کشورهای اروپايی و آمريکايی بود که آن‌ها را در انزوا قرار داده بودند.»
به گفته مژده «طالبان بيش از اين‌که به اجرای شريعت بيانديشند، به اين فکر بودند که با از بين بردن بت های باميان، از جامعه بين المللی، سازمان ملل متحد و کشورهايی که آن‌ها را به رسميت نشناخته اند، می‌توانند انتقام بگيرند. بنابر اين، هر قدر تاکيد جهان بر حفظ اين آثار بيشتر شد، طالبان هم بيشتر بر نابودی آن‌ها پافشاری کردند.»
دفاع بی‌چون و چرایی چند سال بعد ملا محمد عمر نیز بر این حرف وحید مژده مهر تایید می‌زند که گفته بود: «من از قبل برنامه‌ای برای نابودی بودای بامیان نداشتم. خارجی‌هایی را می‌دیدم که از من درخواست می‌کردند تا به آن‌ها اجازه دهم به افغانستان بیایند و بودای بامیان را تعمیر کنند و هزینه‌ی زیادی برای تعمیر آن متقبل می‌شدند. درحالی‌که میلیون‌ها افغانی گرسنه در این کشور زندگی می‌کرد، آن‌ها به جای کمک‌های بشردوستانه در فکر تعمیر و ترمیم مجسمه‌ای بی‌جان بودند.
به همین دلیل تصمیم گرفتم بودا را تخریب کنم تا دیگر شاهد این موضوع نباشم که باوجود سختی‌های مردمان، بیگانگان در فکر تعمیر مجسمه‌ای باشند.»
مخالفت بی‌نتیجه جهانیان در برابر تخریب بودا
با آن‌که تلاش‌های بسیاری از سوی جهانیان برای بازداشتن طالبان از تخریب این دو مجسمه‌ی تاریخی و مهم صورت گرفت، اما نتیجه بخش نبود. کوفی عنان دبير کل سازمان ملل متحد آن زمان، با فرستادن نماينده ويژه خود به کابل و قندهار، از سران طالبان درخواست کرد تا از تخريب اين آثار صرف نظر کنند. دبيرکل يونسکو، سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد، برای منصرف کردن طالبان از سازمان کنفرانس اسلامی درخواست نمود تا این گروه را متقاعد کند که از اين تصميم خود منصرف شوند.
رييس موزه مترپوليتن نيويورک نيز از رهبران طالبان خواست که به جای تخريب اين آثار فرهنگی و تاريخی، آن‌ها را به موزه‌های کشورهای مختلف بفروشند.
همین‌طور پیروان آیین بودایی در چند شهر آسیایی در اعتراض به این تصمیم طالبان دست به تظاهرات زدند. در پس این خیزش جهانی، اما طالبان مصمم‌تر از قبل شروع به تخریب صلصال و شهمامه کردند و به هیچ آوازی گوش نسپردند. این تخریبات به دلیل مستحکم بودن بوداها مدت دو شبانه روز طول کشید و بالاخره طی چند مرحله بمب‌گذاری نابود شد. در آخر هم، ملا محمد عمر در گفتگو با مجله دی تایمز اعلام کرد که آنان افتخار تخریب کامل مجسمه‌های بودا را در بامیان به دست آوردند.
گرامی‌داشت هرساله و درخواست کمک برای ترمیم
باشندگان بامیان پس از سقوط طالبان همه ساله از سالروز تخریب بودا بزرگداشت به عمل می‌آورند. امسال نیز قرار است فستیوالی زیر نام «شبی با بودا» راه اندازی شود و هم‌چنین برنامه‌های تئاتر، موسیقی و سخنرانی، راهپیمایی در اعتراض به تخریب بوداها برگزار شود.
وزارت اطلاعات و فرهنگ گفته که قرار است از این برنامه در کنار بامیان، تحت عنوان «بزرگترین جنایت فرهنگی قرن» در سراسر این کشور یادبود صورت گیرد. چندی قبل فرهنگیان و کارگزاران شبکه‌های اجتماعی نیز به مناسبت بیست‌سالگی قتل عام فرهنگی بودا کمپاینی راه انداخته و اعتراض کرده بودند از این‌که با گذشت بیست‌سال، عاملان تخریب بوداها در بامیان، نه تنها در دادگاه‌های محلی و بین‌المللی محاکمه نشده‌اند، بلکه گروه‌های سیاسی، دولت افغانستان، نهادهای شبه‌مدنی و قدرت‌های بین‌المللی، دست دوستی و همکاری به‌سوی این گروه دراز کرده‌اند و از بنیادگرایانی که کردار و گفتار آن‌ها، بر تخریب میراث تاریخی استوار است، تمنای صلح و گفتگو دارند! در این کمپاین از مردم خواسته شده بود که در برابر این قتل عام فرهنگی تاریخ بشر ساکت نشینند و از هرطریق ممکن بیزاری‌شان را اعلام کنند.
برگزارکنندگان بزرگداشت از تخریب بودا و مردم بامیان، برعلاوه اعتراض به خاطر از بین بردن تندیس‌ها، همه ساله از دولت افغانستان، کشورهای دوست و همسایه و سازمان جهانی یونسکو خواهان کمک و ترمیم این اثر تاریخی است. با آن‌که در این مدت وعده‌های زیادی از سوی کشورها و دولت افغانستان به خاطر ترمیم این دو مجسمه داده شده، اما به هردلیلی تا اکنون عملی نشده است.
البته به تازگی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان گفته که قرار بود دو سال پیش برنامه تحکیم‌کاری این تندیس‌ها اجرا شود که به خاطر بعضی مشکلات عملی نشد. قرار است این برنامه در سال نو خورشیدی با کمک مالی و فنی کشورهای ایتالیا و جاپان انجام شود.