نویسنده : حسین معرفت
فرشی از برگ‌های ریخته‌ی درختان در ورودی محل برگزاری برنامه پهن کرده‌اند؛ این فرش طبیعی روی پله‌های منتهی به اتاقی در طبقه‌ی دوم را پوشانده‌است. صدای موسیقی از اتاق شنیده می‌شود. به امتداد پله‌ها راهنمایی می‌شویم. در باز می‌شود و خانمی تبسم‌کنان خوش‌آمدید می‌گوید و ما را به داخل اتاق می‌برد.
در سه طرف اتاق مربعی شکل، حدود چهل زن و مرد پشت میزهای سفید نشسته اند که روی آنها کتاب‌های مثنوی معنوی، دیوان حافظ و شاه‌نامه‌ی فردوسی در فاصله‌های منظم به صورت ایستاده قرار داده شده‌است. ظرف‌های چای، شیرینی و میوه باقی بخش‌های سطح میزها را پوشانده است. شمع‌ها اما تحت الشعاع چراغ‌های برقی سقف قرار گرفته‌اند. بعدتر، لحظاتی که برق قطع شد، این شمع‌ها جان گرفتند و برای چنددقیقه‌ای خودنمایی کردند.
در یک طرف اتاق، چهارپایه‌ای گذاشته‌اند و روی آن قالینی هموار کرده‌اند. روی این چهارپایه مرد جوانی در حال آوازخوانی و نواختن گیتار است. یک گیتارنواز دیگر نیز او را همراهی می‌کند. صدایش برایم دل‌نشین است و از چهره‌های حاضران پیداست که بر دل آنان نیز نشسته است. به‌نظر می‌رسد که دیروقت رسیده‌ایم و برنامه وقت‌تر آغاز شده است.
اجرای موسیقی به‌پایان می‌رسد و پس از کف زدن حاضران، جاوید نبی‌زاده که مجری برنامه است، شاعری را به جایگاه دعوت می‌کند. از جاوید نبی‌زاده مجموعه شعر «مادرم فاطمه» چاپ شده است. نوبت شعرخوانی به جلال نظری می‌رسد؛ شاعر جوانی که از کابل با او هم‌سفر بوده‌ام. و شاعران یکی پس از دیگری شعر می‌خوانند. برخی از چهره‌ها برایم آشناست. چند تن از حاضران را هفته‌ی پیش در نشست هفتگی انجمن ادبی هرات دیده‌ام. شعیب حمیدزی، حیدرزاده و اسدالله یوسفی را می‌شناسم و از دور با هم با اشاره سلام‌وعلیک می‌کنیم.
محتوای بیشتر شعرها عاشقانه است. رامین عرب‌نژاد، فریبا حیدری، اکرام بسیم و چند تن دیگر نیز شعر می‌خوانند. در لابلای شعرها گاهی سوژه‌ای برای شوخی پیدا می‌شود. فضا صمیمی و خودمانی است.
برنامه‌ به میزبانی دانشگاه غالب در ساختمان دانشکده‌ی طب این دانشگاه برگزار شده‌است. گرامی‌داشت از یلدا در هرات مانند دیگر بخش‌های حوزه‌ی زبان پارسی، رسم دیرینه دارد.
یلدا، طولانی‌ترین شب سال است که به «شب چله» نیز معروف است. گرامی‌داشت از این شب یک آیین باستانی است که با گرد آمدن اعضای خانواده، دوستان و نزدیکان و برنامه‌هایی چون شب‌نشینی، شعرخوانی، شاه‌نامه‌خوانی، فال حافظ و... انجام می‌پذیرد. در شب یلدا سفره‌ای پهن می‌شود که «سفره‌ی یلدا» یاد می‌شود و بیشتر با میوه‌هایی چون تربوز و انار و میوه‌های خشک تزیین می‌شود.
ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است. اما تجلیل از طولانی‌ترین شب سال یا «انقلاب زمستانی» تنها به حوزه‌ی فرهنگی زبان پارسی خلاصه نمی‌شود. در روم باستان و هم‌زمان با ترویج مسیحیت، پرستش سول اینویکتوس (خورشید شکست ناپذیر) ایزد پاگان رومی بسیار شایع بوده و رومیان میلاد او را در زمان انقلاب زمستانی جشن می‌گرفته‌اند. سول اینویکتوس در آیین میتراییسم رومی نیز نقشی ویژه داشت و حتی میتراس (معادل یونانی میترا ایزد باستان ایرانی) لقب خورشید شکست ناپذیر را داشت. به باور پژوهش‌گران، مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میتراییسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها، بسیاری از بقایای مراسم و جشن‌های پیش از مسیحیت به‌خصوص کریسمس را در خود نگاه داشته‌است و کریسمس به عنوان آمیزه‌ای از جشن‌های ساتورنالیا و زایش میترا در روم باستان در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شده است.
برگزاری تجلیل یلدا در هرات با نحوه‌ی گرامی‌داشت آن در دیگر بخش‌های قلم‌رو این آیین تفاوت خاصی ندارد. شیوه‌ی بزرگ‌داشت از دوشنبه و اصفهان تا هرات و بامیان درکل یکی است. آروزهایی که در پایانِ برنامه می‌شود، اما ممکن متفاوت باشد. فرهنگیان هرات، مانند دیگر جاهای افغانستان این برنامه را با «امید صلح» به پایان بردند؛ امیدی برای پایان شب دراز جنگ و ناامنی در افغانستان. من نیز با چنین آرزوی از محل برنامه بیرون می‌شوم و با خود فکر می‌کنم که شب یلدای هرات و بلخ و بامیان کی سحر خواهد شد و این ظلمت طولانی چه زمانی به پایان خواهد رسید.