صاحب امتیاز: محمد رضا هویدا

مدیر مسوول: محمد هدایت

سر دبیر: حفیظ الله زکی

شنبه ۱ ثور ۱۴۰۳

دانلود صفحات امروز روزنامه: 1 2 3 4 5 6 7 8

۵۳ ساله‌گی درگذشت استاد غلام حسین؛ استادی که میان آوازخوانان سنتی و آماتور پل زد

۵۳ ساله‌گی درگذشت استاد غلام حسین؛  استادی که میان آوازخوانان سنتی و آماتور پل زد

در سفری که امیر شیرعلیخان در سال ۱۲۴۸ خورشیدی به هند بریتانیایی داشت، مقامات آنجا به میزبانان امیر هدایت داده بودند تا هر آنچه مورد علاقهی امیر قرار گیرد را به عنوان تحفه به وی اعطا کنند. یکی از چیزهایی که امیر را در آن سفر شیفتهی خود میسازد، موسیقی هندی است و میزبانان هم دستهای از هنرمندان هندی را آمادهی سفر میسازند تا با امیر به کابل بروند.
استاد نتو در گفتوگویی با مجلهی «لمر» شمارهی ۱۰ سال ۱۳۵۰ خورشیدی، که استاد عبدالوهاب مددی نیز در کتاب سرگذشت موسیقی افغانستان به آن اشاره کرده است، این دستهی هنرمندان هندی را شامل استادانی چون میا سمندر خان (پدر کلان استاد نتو)، استاد سائین گوند کلی خان، میا مهتاب خان، استاد گاموخان (پدر کلان مادری استاد محمدحسین سرآهنگ)، نته خان (آوازخوان)، برپور خان، طالعمند، استاد کریمبخش، استاد خدابخش (پدر کلان پدری استاد رحیمبخش)، طبلهنوازان، رنگ علی (رباب نواز)، راجی، استادمحمد اکبر (پدر کلان مادری استاد رحیم بخش)، و قندو (سارنگ نوازان) و خانم مینا (آوازخوان) میداند. و در دور دوم هم کسانی چون ستار جو (پدر استاد قاسم) از کشمیر و همچنان عطا حسین (پدر استاد غلام حسین) از لاهور به کابل آمدند و در دربار امیر به اجرای موسیقی پرداختند.
استاد غلام حسین متولد سال ۱۲۶۵ خورشیدی در کابل است و از این که نواهای موسیقی همیشه از گوشههایی خانهی پدریاش بلند میشد و شبیه لالایی مادر، گوشهایش را نوازش میداد، این پدیده روز تا روز برایش جذابیت بیشتری ایجاد میکرد تا اینکه، خود نیز روزگاری یکی از تاثیرگذارترین خوانندههای این مرز بوم شود.
روزها و شبها میگذشتند و غلام حسین کوچک نیز جوانتر میشد و از آنجایی که آموختن موسیقی جزیی از رسم و رسوم خانواده بود، او هم این رسم خانوادهگی را در خود پرورش داد و گام آگاهانه در این راه برداشت. نخستین آموزگار او در این راه استاد امامالدین پیشاوری بود. غلام حسین، اساسات موسیقی را نزد او آموخت و پس از آن برای هرچه بیشتر آموختن این پدیده راهی هندوستان گردید. غلام حسین پس از چند سالی، در زمان امیر حبیبالله خان با چانتهای پُر به کابل برگشت و یکی از محبوبترین خوانندهگان دربار گردید. و این گونه بود که استاد غلام حسین یکی از ستونهای محکم موسیقی در خرابات شد.
استاد غلام حسین شاگردان زیادی، از جمله فرزندش استاد محمدحسین سرآهنگ را تربیت کرد، ولی او تنها وقتش را وقف آموزش موسیقی سنتی در خرابات نکرد، بل موسیقی را بیرون از خرابات برد. و این روزها برابر بود با روی کار آمدن امیر امانالله خان در افغانستان. امیر جوان، روزنهی تازهای در زندهگی اجتماعی مردم گشوده بود و امیدهای زیادی برای شکوفایی کشور در دل مردم جوانه میزد، چون گامهای محکمی برای عصری شدن هرچه زودتر کشور از سوی دستگاه دولت برداشته میشد و موسیقی نیز یکی از بخشهای مهم، برای آگاهیدهی مردم، وارد نظام آموزشی گردید. در آغاز، این برنامه تنها در چند مکتب در کابل عملی گردید و استادانی چون استاد پیربخش در دارالمعلمین کابل، استاد نتو در مکتب حبیبیه و استاد قربان علی در مکتب استقلال به شیوه سنتی برای هنرجویان آموزش میدادند، ولی بعدها که پای استاد غلام حسین در معارف کشیده شد. او نظامنامهای موسیقی درستتری را ترتیب داد که اگر این نظامنامه در معارف عملی میشد موسیقی در مکاتب رونق بهتری پیدا میکرد. اما نشر این نظامنامه، با مخالفتهای زیادی از سوی روحانیون روبهرو شد و آنها از طریق مساجد ذهنیتسازی کردند تا مردم در برابر این نظامنامه ایستادهگی کنند و آن را نپذیرند. در نتیجه آموزش موسیقی از نظام آموزشی کشور برچیده شد.
پس از سالهای زیادی بار دیگر فضای جامعه بازتر شد و موسیقی نیز در سطوح مختلف مخاطبان زیادی پیدا کرد، و اینبار طرح پیشنهادی استاد یکبار دیگر از سوی نظام آموزشی کشور پذیرفته شد و وارد مکاتب، کودکستانها و دانشگاه شد. او از این نشانیها شاگردان زیادی را تربیت کرد.
زمانی که رادیو کابل آغاز به کار کرد استاد غلام حسین نیز برای مدتی از طریق رادیو کابل به آموزشدهی موسیقی پرداخت. در این رادیو، در کنار استاد غلام حسین، استادانی چون استاد فرخ افندی، استاد محمود، استاد نبی گل، استاد معراجالدین، استاد محمد عمر و استاد ناظر، هر کدام در بخشهای مختلف موسیقی، تدریس میکردند.
استاد غلام حسین برخلاف استادان دیگر خرابات که به جز موسیقی خرابات به موسیقی دیگری علاقه نداشتند، دسترسی خوبی به موسیقی کلاسیک غرب داشت و در ساختن آهنگ از آن شیوه فراوان بهره برده است. او در اکثر سینماهای کابل که فلمهای صامت نمایش میدادند، پیانو مینواخت، با آرکسترهای نظامی همکاری میکرد و آهنگهایی را هم برای ارتش افغانستان ساخته است که معروفترین آن، آهنگ «من عسکرم من عسکرم» است. استاد غلام حسین را میشود نخستین کسی نامید که پلی را میان خوانندهگان سنتی و آماتور باز کرد و این فرهنگ تا دهههای زیادی میان این دو بخش مهم موسیقی کشور همچنان باقی ماند. از همین رو خوانندههای آماتور توانستند تا در آغاز کارشان به کوچهی خرابات بروند و اساسات موسیقی را نزد استادان موسیقی خرابات بیاموزند.
یکی دیگر از کارکردهای مهم استاد غلام حسین در موسیقی کشور جمعآوری ترانهها و آهنگهای فولکلور کشور است که اگر آن کار توسط استاد غلام حسین صورت نمیگرفت به یقین که ما امروز آهنگهای زیادی از موسیقی فولکلور کشور را از دست داده بودیم. او از حوزههای مختلف کشور آهنگهای فولکلور را جمعآوری و باز ساخت و حتا شاگردان زیادی را در موسیقی محلی کشور تربیت کرد.
در نهایت استاد غلام حسین با انبوهی از کارکردهای جاودانه در موسیقی کشور، در روز بیست و هفتم سرطان سال ۱۳۴۶ خورشیدی در کابل در گذشت و پیکرش را در شهدای صالحین به خاک سپردند. و تنها نشانهای که در کنار این همه کارکردهای ماندگار از او باقی ماند، پسرش استاد محمدحسین سرآهنگ بود که او نیز از جایگاه بلندی در موسیقی سنتی کشور برخوردار است.(8 صبح)