پزشکان و مقامات بهداشتی مرتب به ما می‌گویند که برای جلوگیری از ورود ویروس کرونا به بدنمان نباید به چشم‌ها، بینی و دهان خود دست بزنیم. اما این کار در عمل واقعا سخت است - ما بیشتر از آنکه فکر می‌کنید «به خودمان دست می‌زنیم.»
ما از نظر رفتاری تفاوت‌های زیادی با باقی حیوانات داریم، اما یکی از این تفاوت‌ها در هنگام شیوع بیماری بسیار مایه نگرانی است.
انسان یکی از تنها چند گونه جانوری است که بی‌هوا به صورتش دست می‌زند و این کار به پخش شدن بیماری کمک می‌کند.
اما دلیل اینکه ما به صورتمان دست می‌زنیم چیست و چگونه می‌توانیم رفتار ناخودگاه خود را اصلاح کنیم؟همه ما به دفعات زیاد صورت خود را لمس می‌کنیم.
تحقیقی که در سال ۲۰۱۵ صورت گرفت نشان داد که حتی دانشجویان پزشکی استرالیایی هم نمی‌توانند دست از دست زدن به صورت خود بکشند.
شاید فکر کنید که دانشجوی پزشکی دیگر می‌داند خطر این کار چیست، اما حتی آن‌ها هم ساعتی ۲۳ بار صورت خود را لمس می‌کردند که شامل تماس مرتب با دهان، بینی و چشم‌ها می‌شد.
سازمان‌های بهداشت عمومی و کارشناسان، از جمله سازمان بهداشت جهانی، می‌گویند این «مسابقه دست زدن» خطرناک است.
همه ما ناخودآگاه روزی چندین مرتبه به چشم‌ها، گونه‌ها و دهان خود دست می‌زنیم
یکی از توصیه‌هایی که درباره کووید-۱۹ می‌شود این است که تسلط بر حرکات دست به همان اندازه اهمیت دارد که شستنشان. به گفته داشر کلتنر، استاد روانشناسی در دانشگاه برکلی، این کار بعضا راهی برای رسیدن به آرامش است. بعضی وقت‌ها هم نوعی لاس زدن ناخودآگاه است و بعضی مواقع نیز «حکم پرده نمایشی را دارد که حاکی از پایان یک نمایش اجتماعی و شروع نمایشی دیگر است.»
نظر برخی دیگر از کارشناسان علوم رفتاری این است که لمس کردن خود راهی برای کنترل عواطف و بازه توجه است.
مارتین گرونوالد، روانشناس آلمانی و استاد دانشگاه لایپزیک، می‌گوید که این «یکی از رفتارهای بنیادین انسان به عنوان یک گونه جانوری است.»
انسان‌ها و برخی از نخستی‌ها صرفا به خاطر نظافت یا دفع آفت به صورت خود دست نمی‌زنند
او به بی‌بی‌سی می‌گوید «دست زدن به خود حرکتی خود-تنظیمی است که معمولا کاربرد ارتباطی ندارد و عمدتا در کمال ناآگاهی صورت می‌گیرد. این کار نقش عمده‌ای در تمامی روندهای شناختی و عاطفی ایفا می‌کند و در همه مردم هم دیده می‌شود.»
مشکل دست زدن این است که چشم‌ها، بینی و دهان مسیر مناسبی برای ورود انواع و اقسام چیزهای «نامطبوع» به بدن فراهم می‌کنند.
برای نمونه، بیماری کووید-۱۹ توسط قطرات ریزی که از بینی و دهان فرد آلوده خارج می‌شوند از شخصی به شخصی دیگر منتقل می‌شود.
اما بیماری از راه تماس با سطوح آلوده به این ویروس نیز می‌تواند منتقل شود. بررسی این ویروس جدید همچنان ادامه دارد، اما ویروس‌های کرونا معمولا مقاومت بالایی دارند و بعضی از آن‌ها حتی به مدت ۹ روز هم در محیط باز دوام می‌آورند. مایکل هالزورث، استاد علوم رفتاری در دانشگاه کلمبیا که زمانی مشاور دولت بریتانیا بود، می‌گوید که تبدیل توصیه به عمل واقعا کار سختی است.
او به بی‌بی‌سی گفت «ایجاد تغییر در کارهایی که ناخودآگاه اتفاق می‌افتند مشکلی قدیمی است. ترغیب مردم به شستن مرتب دست‌هایشان به مراتب راحتتر از این است که از آن‌ها بخواهیم کمتر به صورتشان دست بزنند. اگر صرفا به مردم بگویید که فلان کار ناخودآگاه را نکنند موفق نخواهید شد.»
البته آقای هالزورث عقیده دارد که برخی از روش‌ها می‌توانند مثمر ثمر باشند. یکی از آن‌ها توجه کردن به دفعاتی است که به صورتمان دست می‌زنیم.
به گفته او «وقتی یک نیاز بالینی مانند خارش هست، می‌توانیم رفتار دیگری اتخاذ کنیم. مثلا از ساعد یا بازو برای این کار استفاده کنیم. شاید ایده‌آل نباشد، ولی خطر کمتری دارد.»
توصیه دیگر کارشناسان رفتاری این است که دلایل دست زدن به خود را کشف کنید.
آقای هالزورث می‌گوید که «اگر عوامل محرک این اتفاق را پیدا کنیم، می‌توانیم بر آن اساس عمل کنیم. کسانی که به چشمانشان دست می‌زنند می‌توانند عینک آفتابی بزنند. یا با نشستن روی دست‌هایشان مانع این کار شوند.»
ما حتی می‌توانیم برای دست‌هایمان کار بتراشیم. مثلا از فرفره بی‌قراری (اسپینر) یا توپ اضطراب استفاده کنیم، مخصوصا وقتی شست‌هایمان بی‌کار افتاده‌اند.
ولی این وسایل را هم باید مرتب ضدعفونی کرد.
روش دیگری که می‌تواند کمک کند «فرستادن پیغام به خودمان» است.
به گفته آقای هلزورث «کسانی که تیک عصبی دارند می‌توانند از دوستان و آشنایان بخواهند که به آن‌ها هشدار دهند.»
اما استفاده از دستکش برای یادآوری کار خوبی نیست، چرا که اگر مرتب تعویض نشود می‌تواند مانند یک سطح آلوده عمل کند. هر چقدر هم که بر اهمیت شستن مرتب دست‌ها تاکید کنیم باز هم کم است
مفیدترین کار همان شستن دست‌هاست
در نهایت اما هیچ چیزی جای شست‌وشوی مرتب دست‌ها و توجه بیشتر را نمی‌گیرد.
تدروس ادهانوم، دبیرکل سازمان بهداشت جهانی، در کنفرانس خبری خود در روز ۲۸ فوریه اعلام کرد که «ما مجبور نیستیم که منتظر واکسن و دارو بمانیم. افراد همین حالا هم می‌توانند کارهای زیادی برای محافظت از خود و دیگران بکنند.»