در سال 1319 هجري خورشيدي درگذر چک محله (چکمن محله) اندخوي اين مهد باستاني فرهنگ و ادب و دانش در خانواده ادب پروري به اسم مولانا عبدالحي “فرزندي” متولد شده فرحت افزاي والدين خويش گرديد. نامش را نسبت به ارادتي به فرزانه مردي ازآن ديارمولوي ميرامين قربت شاعردانشمند معروف داشتند تميتاً محمد امين گذاشتند تا بادا اين فرزند نيز در آينده چون ايشان ازدانش وفرهنگ توشه اندوزد. محمد امين ازسنين پنج يا شش سالگي به آموزش علاقه گرفت خواندن ونوشتن را نخستين بار در نزد پدر فراگرفت پس ازانکه شامل مکتب ابتدايي اندخوي گرديد به زودي سوادش برآمد به خوانش نظم ونثر پرداخت دراين مورد نيزپدرش نخستين رهنما وآموزگاراو بود چنانکه اوخود دراين باب ميگويد.
بحمدالله دمد گلبانگ رحماني زتقريرم    پدر بنمود با ارشاد حرف نغزتنويرم (1)
درسال‌هايکه او هنوزشاگرد صنف پنجم بود که به سرايش شعرآغاز کرد وازسوي برخي ازآموزگاران مورد تشويق قرارگرفت: ازجمله مرحوم غلام محمد نقره فاريابي سرمعلم مکتب وقت دلبسته‌گي اين شاگرد ارجمند را به گرايش شعر ديد استعداد او را دراين امرملاحظه کرده مورد التفاتش قرارداد .
نخستين سروده محمد امين (متين) اندخويي درسال 1335 خورشيدي هنگامي که او شاگرد صنف پنجم مکتب بود درجريده (ستوري ) وقت (فارياب امروزي) به چاپ رسيد دردوران مکتب عبدالقيوم رحماني که از وي بزرگتر و درراه شعر و ادب چند گامي بيشترنهاده بود با متين درتصحيح سروده هاي او ياري ميکرد .
محمد امين (متين) درسال 1336 ش ازصنف ششم مکتب فراغت يافت متاسفانه نسبت دشواري هايي که در زنده گي پيش آمد نتوانست تحصيل خود را بيشترازاين ادامه دهد. ولي دامن شعروادب را رها نکرد پي هم مطالعه مينمود، شعر مي سرود، مضمون مينوشت تا اينکه نام خود را درکنار سخنوران معاصر رقم زد او در تداوم آموزش‌هاي خصوصي خود ازمحضر استادان وشخصيت هاي گرانقدر چون مولانا قربت وديگران بهره ها جست که درمورد مقدمه (باغ لاله پوش) (2) که نخستين ديوان قطور اوست مفصلاً معلومات ارايه گرديد است.
نامبرده افزون بر سرايش شعر در نوشتن آثار منثور نيز همت گماشت مقالات ونوشته هاي او در جرايد و روزنامه هاي کشور چون : ستوري، فارياب، ديوه، جوزجانان، هيواد، انيس، بيدار، پروان، بدخشان، بغلان، اتفاق اسلام، پيام حق، يولدوز، مجله ژوندون، مجله پشتون غر ( آواز ) ، مجله خراسان، مجلة مليت هاي برادر وغيره به نشر رسيده اند.
محمد امين (متين) اندخويي درسرايش اشعار و نوشتن آثار منثور همواره با اهل ادب وصاحبان نظر در تماس بود وهمه کار هايش را با مشوره انجام داده وميدهد وقبل ازآنکه نظر تائيدي آنان را کسب کند به نشر آثارش مبادرت نميورزيد. درحال حاضر محمد امين (متين) اندخويي چهره شناخته شده درآينه تمام نماي فرهنگ وادبيات کشور بوده وزنده‌گي آگاه خود را بذل کوشش وخدمت درراه اعتلاي فرهنگ وادبيات اصيل ميهن وپژوهشهاي فرهنگي نموده است. اين خدمتگذار بي ادعا وفروتن ادب وفرهنگ (3) بيش از نيم قرن ازعمر پر مشقات ولي پربار خويش را وقف آفرينش‌هاي ادبي وکارکرد هاي فرهنگي سرايش اشعار ناب وشيرين به زبانهاي فارسي، دري، ترکي و اوزبيکي گرد آوري، ترتيب وآماده نشر ساختن آثار شمار فراواني ازسرايشگران معاصر ونگارش زندگي‌نامه هاي آنان، پژوهش در هنر هاي محلي وکلاسيک “معرفي علما “روحانيون ” هنرمندان” عرفا ومشايخ ” شناساندن اماکن تاريخي ومتبرکه وآرامگاه هاي رجال علمي “ادبي” وعرفاني وامثال آن نموده وآثار ارزشمند فراواني به وجود آورده است.
درتقدير از اين دست فعاليت‌هاي مثمر ادبي و فرهنگي محترم محمد امين متين اندخويي و با در نظرداشت چهار قصيده غراي او به زبانهاي دري واوزبيکي درسال 1384 ش از سوي وزارت محترم اطلاعات و فرهنگ کشور جايزه درجه اول مطبوعاتي برايش تفويض گرديد. ونيز درهمين سال از سوي وزارت محترم اطلاعات وفرهنگ لقب افتخاري استادي درعرصة شعر و ادب  برايش داده شده که جاي مباحات براي همه فرهنگيان اهل ادب است . (5)
جـوايز و افتخارات بزرگ علمي و ادبي اعطا شده از طرف دولت (مقام رياست جمهوري، وزارت اطلاعات و فرهنگ وتوريزم )جمهوري افغانستان .
1- جايزة علمي ادبي ( مدال غازي مير بچه خان کوهدامني). ازمقام  رياست جمهوري.
2- اهــداي جايزه نقدي از طرف مقام رياست جمهوري .
3- جايزه ادبي مقام اول در سرايش شعر /59/23/5/1384 ازطرف مقام وزارت اطلاعات وفرهنگ وتوريزم.
5- اعطاي سند استادي درعرصه سرايش شعر، به قرارنامه شماره /6903 /19/11/1384 وزارت اطلاعات فرهنگ وتوريزم مزين با امضا سيد مخدوم رهين وزيردانشمند آن وزارت براي محمد امين (متين).
فــهرست آثـــارايجــــادي
آثار چاپ شده تخليقي و تحقيقي اوعبارت اند از:
1- ( کونگول سوزي ) مجموعه اشعاراوزبيکي کابل 1365
2- ( مرزخورشيد ) مجموعه اشعار دري کابل 1367
3- ( باغ لاله پوش ) نخستين  ديوان اشعاردري واوزبيکي پشاور1379 .
4- (چشم غــزاله ) دومين ديوان اشعار دري و اوزبيکي چاپ مطبعة اميري کابل1391
5- (کاسه چوبين ) رساله منظوم ومنثور در باره حيات عرفاني بابا سنگو مشهور به باباولي اندخوي پشاور1383 .
6-  قوانچ اوجي “معلومات منظوم درباره افتخارات تاريخي و رجال بزرگ ترکتبارها
آثــارمنثور:
6- ( سادات دودمان سيد برکه اندخوي) پشاور1378
7- ( اندخوي وجايگاه آن درتاريخ) پشاور1365-1383 هجري شمسي .
8-  (  سيما هاي برازندة اندخوي) ” معرفي چهر هاي علمي ادبي اندخوي بين سده هاي ( پنجم و سيزدهم هجري قمري) مزارشريف مطبعة کمپيوتري فرهاد. 1385
9- (  مروري برنبشته هاي روي ديوار) “معلومات دقيق راجع به ساختمان‌هاي تاريخي اندخوي ) ” مزارشريف مطبعـه صورتگر سال 1391 .
متين اندخويي شماري ازفرهنگيان (سلف ومعاصر) را معرفي وآماده چاپ نيزکرده است به بعضي آنان اشاره ميشود .
1- سه چهره علمي به ارتباط حيات علمي، ادبي واجتماعي مرحوم قاضي بابا مراد اندخويي و فرزندانش، محمد کريم نزيمي جلوه والحاج صوفي محمد رحيم قاضي زاده اندخويي.
آثارآماده به چاپ :
کليات اشعــار به زبان دري (مجموع سروده هاي تمام اشعار دري استاد محمد امين متين)
2-  (خراسان بيشيگي) اوزبيکي کليات شعر توپلمي (کليات اشعاراوزبيکي) استاد محمد امين متين اندخويي.
سروده هاي مولانا شرف الدين خوبي سمرقندي .
3-   سروده هاي مولانا محمد مقيم مقيمي اندخويي.
4-  (رداريف الاشعار) مجموعه اشعار دري واوزبيکي  شعراي معاصر اندخوي به يک وزن وقافيه.
شرح حال (اهل ساز وآواز) اندخوي.
6- (معرفي آلات موسيقي) که دربين هنرمندان مليت اوزبيک وترکمن مروج است.
7- (بياض کمال) مشتمل براشعار اوزبيکي که مرحوم سيدعبدالغفور کمال در شعبات مختلف موسيقي کلاسيک شش مقام اوزبيکي ترنم نموده است.
بياض صوفي مشتمل براشعار دري و اوزبيکي که مرحوم شاه قل صوفي در شعبات مختلف موسيقي کلاسيک اوزبيکي ترنم نموده است. به اين ترتيب ديده ميشود اين شاعر و پژوهشگر پرکارغيراز آثار گم شده اش (نظم ونثر) آثار متعددي در ابعاد گوناگون به جامعه ادبي وفرهنگي تقديم کرده است ويا آماده چاپ دارد همچنان موصوف تعدادي از جواناني را که به سرودن اشعار روي آورده اند دراحيا و پرورش استعداد شان ازدستياري خويش دريغ نه ورزيده گُزيده هاي اشعار شان را بعد از ويرايش و نگارش پيشگفتار به چاپ رسانيده است.
اين نکته را نيز لازم به تذکر ميدانيم متين اندخويي به سلسله کار هاي ابداعي و پژوهشي يک تعداد کتيبه ها را که بيانگر پيشينة درخشان مي‌باشند در برخي از ساختمان هاي تاريخي و آبدات اندخوي نصب نموده است.
در داخل کشور طي کارهاي بزرگ فرهنگي در برنامه ها بزرگ علمي وفرهنگي در سطح کشور به ساير ولايات هاي مشرقي، جنوبي و لايات شمال کشور سفر هاي علمي فرهنگي داشته و در محافل ادبي هنري شرکت ورزيده است.
گرفته شده از وب سايت رسمي محمد يوسف غضنفر