منبع: يوراشيا
نويسنده: موسي شفيق
برگردان: خيرمحمد مقدسي

افغانستان منحیث کشور محاط به خشکه از مسیرهای دریایی بهره مند نشده است و در گذشته مسیری قابل اعتماد برای تجارت با کشورهای جهان نداشته است. در عین حال، سیاست‌های سخت‌گیرانه کشورهای همسایه، نهادهای دولتی ناکارآمد، سیستم بروکراسی حاکم در نهادهای دولتی، تجارت و ترانزیت این کشور را بیشتر تحت تأثیر قرار داده است.
 دولت افغانستان برای غلبه براین چالش‌ها اقدامات قابل توجهی را انجام داده است. که این اقدامات شامل اصلاحات اداری، بهبود زیرساخت‌ها و بازسازی سازمان‌های مرتبط با تجارت و ترانزیت می‌شود. از این‌رو، انتظار می‌رود که این ابتکارات مشکلات حمل و نقل و تجارت کشور را در بلند مدت حل کند.
این تغییرات افغانستان را در جمع 10 کشوری قرار داده است که بیشترین پیشرفت اقتصادی را در سال‌های اخیر داشته است. در نتیجه‌ای این تغییرات افغانستان در رده بندی شاخص‌های کسب و کار بانک جهانی از رتبه 183 که در سال 2017 میلادی بود به رتبه 167 در سال 2018 میلادی ارتقا پیدا کرده است.
در گذشته‌ها، افغانستان در رتبه بندی کسب و کاراز نگاه بانک جهانی جایگاهی خوبی نداشت. این نخستین بار است که این کشور در جمع 10 کشوری قرار گرفته است که بیشترین پیشرفت اقتصادی و کار آفرینی را داشته است. اکنون با اقدامات و اصلاحات جدید دولت، پروسه مالیه دهی و اخذ جواز تجارت در این کشور آسان شده است. انتظار می‌رود که این دست آوردها موجب تقویت اقتصاد و بهبود تجارت بین افغانستان در بیرون از مرزهای این کشور شود.
خودمختاری و رهایی از انحصار ترانزیت همسایگان
برای سال‌های متوالی، تجارت و ترانزیت افغانستان در انحصار کشورهای ایران و پاکستان قرار داشت که افغانستان هیچ مسیر جایگزین برای تجارتش با کشورهای دیگر نداشت این دو کشور هر از گاهی مرزهای خود را به دلیل تنش‌های سیاسی به روی تاجران افغانستان مسدود می‌کرد. که این دو مسیر تبدیل به ابزار فشار کشورهای همسایه شده بود که تنش‌های سیاسی و امنیتی منطقه‌ای، به خصوص بی اعتمادی بیش از حد میان افغانستان و پاکستان، تاثیرات ناگواری را بالای تجارت و ترانزیت افغانستان می‌گذاشت.
بسته شدن مرز پاکستان، صادرات افغانستان را کاهش داده و باعث از بین رفتن کالاهای صادراتی مانند میوه ها و سبزیجات می‌شد که درنتیجه قیمت مواد خوراکی به خصوص میوه جات در بازارهای افغانستان افزایش پیدا می‌کرد. به عنوان مثال، در سال 2008، پاکستان واردات گندم و آرد را به افغانستان محدود کرد. این محدودیت موجب افزایش چشمگیر قیمت گندم و آرد شد در آن زمان، تقریبا نیمی از آرد مصرف شده در افغانستان از پاکستان وارد می‌شد. اما افغانستان هیچ مسیر بدیلی نداشت که از آن برای وارد کردن آرد و گندم استفاده کند. بدتر از همه، پاکستان اجناس کم کیفیت را با قیمت بالا به بازرگانان افغانستان به فروش می‌رساند افغانستان هیچ کنترولی در این زمینه نداشت زیرا کاملا وابسته به پاکستان بود.
با این حال، اصلاحات و ابتکارات اخیر این بازی را تغییر داده است. افغانستان تعدادی از دهلیزهای هوایی و زمینی و هم‌چنین یک بندر دریایی را باز کرده است که این کشور را در موقعیت بسیار خوبی برای تجارت قرار داده است.
به عنوان مثال در ماه جون 2017 میلادی، افغانستان دهلیزهوایی تجاری خود را با هند راه اندازی کرد.
در ماه نوامبر سال 2018، یک دهلیز هوایی میان افغانستان و چین افتتاح شد که افغانستان برای اولین بار 20 تن جلغوزه را به شانگهای چین صادر کرد. انتظار می‌رود که افغانستان علاوه بر جلغوزه، سایر اقلام از جمله سبزیجات، فرش، مواد معدنی، صنایع دستی و محصولات حیوانی را نیز به چین صادر کند. از طرف دیگر ظهور چین و هند به صفت دو اقتصاد بزرگ، با رشد سریع و با یک سوم جمعیت مصرف کننده جهان در همسایگی افغانستان، عقد موافقتنامه‌های جدید تجارتی و فعال شدن افغانستان در سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای افغانستان را قادر می‌سازد تا با مدیریت خوب این فرصت‌ها سطح تجارت خود را افزایش بدهد.
افغانستان سومین دهلیز هوایی خود با اروپا را افتتاح کرد که در ماه جنوری سال 2019 میلادی اولین بار از مزارشریف 5 تن میوه خشک را به لندن صادر کرد. اگرچه مقادیر اولیه کالاهای صادر شده به کشورهای خارجی کم است، اما اهمیت استراتژیک و برنامه‌های بلند مدت آن برای افغانستان بسیار مهم است. این کشور علاوه بر دهلیزهای هوایی، مسیر دریایی را در هماهنگی با هند و ایران، از طریق بندر چابهار راه اندازی کرده است که در درازمدت این بندر، افغانستان را قادر می‌سازد تا تجارت خود را به هند و سایر نقاط جهان گسترش دهد.
در یک حرکت استراتژیک دیگر، افغانستان در ماه دسامبر سال 2018 میلادی راه ترانزیتی لاجورد را افتتاح کرد که این مسیر افغانستان را قبل از عبور از دریای سیاه به ترکیه و در نهایت به اروپا، ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان متصل می‌کند. این ابتکارات نه تنها افغانستان را با بازارهای جهانی متصل می‌کند، بلکه این کشور را از انحصار ترانزیتی کشورهای همسایه نجات می‌دهد و افغانستان را کمک می‌کند تا از فشارهای سیاسی کشورهای همسایه رهایی پیدا کند.
به عنوان مثال، پاکستان، یک بار مرز خود را با افغانستان مسدود کرده بود و اکنون کاهش حجم تجارت خود را با افغانستان تجربه می‌کند. براساس گزارش بی بی سی، حجم تجارت بین افغانستان و پاکستان از 5 صدمیلیون دالر به 3 صدمیلیون دالر در سال 2017 میلادی کاهش یافته است. در مقابل، افغانستان از زمان بازشدن دهلیزهای هوایی در سال 2017 بیش از 100 میلیون دالر کالا صادر کرده است.
در نتیجه‌ای این ابتکارات زیربنایی، افغانستان دیگر، به یک مسیر ترانزیتی وابسته نیست و کشورهای همسایه هم نمی‌تواند که به خاطر فشارهای سیاسی این کشور تهدید به بستن مرزهای خود کند.
اصلاحات ساختاری
اخیرا دولت افغانستان در بخش حمل و نقل اصلاحات اداری و ساختاری را به وجود آورده است که در یک حکم، رئیس جمهور غنی، دستور ادغام پنج سازمان دولتی را داده    و وزارت ترانسپورت سابق، وزارت فواید عامه، اداره هوانوردی ملکی، اداره خط آهن و ریاست ترافیک تحت عنوان وزارت ترانسپورت مدغم شده اند.
انتظار می‌رود که ادغام این سازمان ها باعث تسریع روند سرمایه‌گذاری، رفع تداخل وظیفوی، کاهش هزینه‌های اداری و افزایش عملکرد کارکنان دولتی در هر بخش شود. علاوه بر این، اصلاحات ساختاری در بخش‌های حمل و نقل باید در راستای تأمین حکومتداری‌ خوب، نهادینه‌ سازی اصلاح اداره عامه، تسریع روند سرمایه‌‌گذاری و تحقق اصل صرفه‌ جویی در مصارف‌ باشد.
در سال‌های اخیر، افغانستان در اصلاح بخش تجارت و حمل و نقل خود موفق بوده است. انتظار می‌رود که اصلاحات نظارتی، همراه با تغییرات ساختاری و سرمایه‌گذاری روی زیرساخت‌ها در آینده تجارت افغانستان با کشورهای جهان را افزایش بدهد.