تعین نظام سیاسی از طریق انتخابات، تنها راه رسیدن شهروندان به حقوق اساسی، مدنی و سیاسی شان است. مشروعیت حکومت‌ها وابسته به چگونگی و حضور مردم در پای صندوق‌های رای محاسبه می‌شوند. شفافیت و درست انجام شدن پروسه انتخابات، افزون بر تقویت دیموکراسی‌ها، حکومت‌ها را نیز به انجام درست حکومتداری رهنمون و تشویق می‌کند. در تمام کشورهای جهان این پروسه از اهمیت و جایگاه خاص برخوردار است، در افغانستان اما انتخابات، هنوز با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند.  از بررسی جامع آن که بگذریم، ضعف‌ها و مشکلات انتخابات ولسی جرگه 1397 را بر می شماریم.
ضعف مدیریت
اعضای کمیسیون انتخابات، قبل از برگزاری انتخابات به‌همه اطمینان می دادند که تمامی تدابیر لازم گرفته شده و انتخابات ولسی جرگه با کوچکترین چالشی رو برو نخواهد شد. اما زمانی‌که انتخابات 28 و 29 میزان مملو از مشکلات و چالش‌ها و کمبودی‌ها برگذار شد، این را نشان داد که کمیسیون بعنوان مجری اصلی این پروسه، قبلا نسبت به مشکلات موجود آگاهی نداشته یا حد اقل دانش برای فهم تمام کارزهای انتخاباتی  را دارا نبوده است.
 قرار منابع از داخل کمیسیون‌های انتخاباتی، به خصوص کمیسیون انتخابات، ضعف مدیریت در این نهاد چنان است که تاهنوز فضای سالم کاری مبتنی بر مسئولیت پذیری، در داخل کمیسیون به وجود نیامده است. کمیشنران و کارمندان به همدیگر اعتماد ندارند، جلسات به موقع برگزار نمی‌شود و همه به دنبال یافتن فرصت‌ها برای اخاذی و سو استفاده از پروسه اند. این امر، در کنار آن عدم آشنایی کمیشنران کمیسیون‌های انتخاباتی نسبت به انجام پروسه، در سایه نداشتن کار شیوه درست، یکی از چالش‌های عمده ای بود که مسئولان کمیسیون را در انجام انتخابات با اعتبار، دست و پا گیر و ناکام کرد.
هر چند آقای صیاد، در نشست خبری که برای اعلام نتایج ابتدایی کابل حضور داشت، بار مسئولیت کمیسیون انتخابات مبنی بر" کم تجربگی و نا آشنایی" را به دوش کمیسیون شکایات انتخاباتی انداخت اما به طور واضح این نقیصه در داخل خود کمیسیون انتخابات بیشتر دیده می‌شود. اقای صیاد در این نشست خبری گفت،" کم تجربگی و نا آشنایی ناظران و کارمندان کمیسیون شکایت‌ انتخاباتی به‌ویژه در ولایت‌ها و بیشتر بودن تیم‌های نظارتی در مراکز انتخاباتی، از جمله عوامل بیرونی در بی‌نظمی‌ها در روز انتخابات و تأخیر در اعلام نتایجِ ابتدایی بود." در مجموع، واضح است که کمیسیون‌های انتخاباتی نسبت به این پروسه‌ی حیاتی و ملی غیرمسئولانه خورد کردند.
عدم درک کمیشنران از اهمیت پروسه ملی انتخابات
نباید از استقلالیت کمیسیون‌های انتخاباتی درک نادرست صورت گیرد و مسئولان این دو نهاد حساس و سرنوشت ساز ملی را به انجام اعمال خلاف قانون و سوء استفاده از پروسه وادار کند. بی‌پروایی و رفتارهای غیر مسوولانه مسوولان کمیسیون‌های انتخاباتی، نشان داد که فهم این آقایان از اهمیت این پروسه ملی اندک بوده است. غالب دیدگاهای کمیشنران به این پروسه، بعنوان یک فرصت بیش آمده برای بهره برداری مادی و ساخت و ساز زندگی صورت گرفت. گزارش‌های تکان دهنده از فسادی پولی و اخلاقی که در رسانه‌ها به نشر می‌رسد، گواه این مدعا است. مسئولان کمیسیون انتخابات در روز رای دهی، در سراسر حوزه‌های انتخاباتی کشور، پروسه را با تآخیر چندین ساعته برگزار کردند. آن‌هم در حالی که در شمار مراکز، مواد حساس انتخابات در ساعات اولیه روز وجود نداشت. حتی در انتخابات ولایت قندهار که پس از یک هفته تآخیر برگزارشد نیز، افزون بر مشکلات انتخابات روز ۲۸ و ۲۹ میزان، مملو از مشکلات و کمبودی‌های چالش زای دیگر نیز بود. این مسایل یک واقعیت را اشکار می‌کند که مسئولان کمیسیون‌های انتخاباتی نسبت به پروسه، بی‌باکانه وارد شدند و یا واقعن فهم درست از حساسیت این برنامه سر نوشت ساز ملی نداشتند.
نبود تفاهم میان هردو کمیسیون
آقای صیاد در نشست خبری، کمیسیون شکایات انتخاباتی را یک " مزاحم " در جریان پروسه انتخابات عنوان کرد. این خطاب، تا بی نهایت غیر مسلکی و غیر قانونی تلقی می‌شود. کمیسیون انتخابات و کمیسیون شکایات انتخاباتی، هرچند که از همدیگر مستقل اند، اما در واقع یک پروسه را به طور مشترک به پیش می‌برند. لایحه وظایف هر دو کمیسیون در حصار قانون مشخص شده است اما این به این معنا نیست که هر دوکمیسیون از همدیگر تاثیر پذیر نباشند. مسوولان این کمیسیون، از ابتدای پروسه تا این دم دچار تنش و جدال فی مابین بوده اند. کمیشنران هر دو کمیسیون، موفق نشدند تا راهکار و میکانزم مشترک که لازم و ضروری برای پیش‌برد انتخابات را با همدیگر به همدیگر بسازند. این بسیار ضروریست که قبل از همه، اعضای هردو کمیسیون طی جلسات متعدد حوزه‌های کاری همدیگر را شناسایی کنند و مشترکات کاری را نیز با همدیگر تفهم نموده و رهنمود برای تعاملات کاری بسازند؛ کاری که هردو کمیسیون تا به‌حال به آن موفق نشدند و در انتخابات ریاست جمهوری آینده نیز با قاطعیت که موفق نخواهند شد. حد اقل مشکلات و تنش‌های هر دو کمیسیون روی آرای کابل که به طور یک جانبه، کمیسیون شکایات خواهان ابطال آن شد، سرخط همه رسانه‌های ملی و بین المللی قرار گرفت.
احزاب خود مانع انتخابات شفاف شدند
احزاب، حد اقل در این مرحله غیر مسلکی و بدون راهکار عملی وارد شدند. در تاریخ  11 عقرب، کمیسیون مستقل انتخابات، جلسه ای مشورتی روی تقویم انتخابات ریاست جمهوری و حل مشکلات انتخابات با توجه به سپری شدن انتخابات ولسی جرگه دایر کرد؛ در این نشست، تقریبا نمایندگان تمام احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و برخی نمایندگان سفارت خانه‌های خارجی حضور داشتند. اما هیچ کدام برنامه و خط راه عملی برای انتخابات و رفع چالش‌ها و مشکلات انتخابات ریاست جمهوری با توجه به سپری شدن انتخابات پرچالش و همراه با ده‌ها مشکل تخنیکی و مدیریتی پارلمانی که چند روز از برگزاری آن نگذشته بود، با خود نداشتند. این بسیار نا امید کننده است که احزاب سیاسی با وجود ایجاد ائتلاف‌ها، بازهم فاقد طرح و تعین خط راه برای یک پروسه ملی باشند.
در همین جلسه اقای صیاد رییس کمیسیون انتخابات، بخشی عمده مشکلات از قبیل استخدام کردن کارمندان انتخابات، استفاده از زور، پر کردن صندوق‌ها با تقلب، ایجاد موانع و مشکلات در روند پروسه انتخابات، بسته نگهداشتن دفاتر کمیسیون توسط کاندیدای حزبی را متوجه احزاب سیاسی کرد اما هیچ یک از نمایندگان احزاب، پاسخی به این اتهامات نداشتند.
طرح دستگاه بایومتریک از سوی احزاب بود. بیشتر جنجال و بی‌اعتمادی‌ها را این دستگاه در جریان انتخابات ایجاد کرد. این دستگاه که به طرح و اصرار احزاب سیاسی با هزینه بالا از یک شرکت آلمانی خریداری و  در آخرین رزوهای نزدیک به برگزاری انتخابات در اختیار کمیسیون قرار گرفت، بیشترین مشکلات و بی اعتمادی را در روند پروسه ایجاد کرد. احزاب سیاسی نشان دادند که برای انجام شفافیت پروسه انتخابات فاقد طرح و برنامه اند و طرح‌های ارایه شده از سوی آنان نیز با مشکلات فروان تخنیکی و مسلکی همراه شد.
فهم مردم از انتخابات عالی بود
فهم مردم از انتخابات ستودنی است. مردم به وظیفه خود مبنی بر حضور پرشور در پای صندوق‌های رای و دقت لازم در برخی ولایت‌ها برای انتخاب افراد، خوب عمل کردند و این امید را ایجاد ساختند که روند دموکراسی در کشور رو به رشد است و فهم مردم سالاری در میان جامعه به مرحله امید وارکننده رسیده است.
در این انتخابات برخلاف انتخابات‌های گذشته، مردم از احساسات و حزبی عمل کردن فاصله گرفتند و در برخی موارد از مرز قومی نیز گذشتند. با نگاه به لیست اعلام شده ای ابتدایی کابل واضح می شود که آرای برخی نامزد وکلا از حصار قومی گذشته و به صورت ملی رای دریافت کرده اند، این افق روشنی است که بسوی مردم افغانستان می‌درخشد.
مردم نشان دادند که قلبا از افراد موج سوار و سیاستمداران فرصت طلب بیزارند. مردم نشان دادند که مخالف میراثی شدن سیاست و زعامت در کشور اند و خواهان تغییر در مدیریت سیاست قومی می‌باشند. مردم نشان دادند که درک شان از افراد خدمتگذار و افراد استفاده جو، دقیق و بجا بوده است. در مجموع لیست برندگان ابتدایی ولایت‌ها ، وکلای قبلی کمترین حضور را دارند. این نشان از نارضایتی و درک عمیق مردم از جایگاه پارلمان و مرکز قانونگذاری و در مجموع تشخیص افراد تنبل و غیر فعال است.
از مجموع این گفته‌ها به این واقعیت می‌رسیم که این کاروان خسته، با چنین قافله سالاران ره‌گم و بی تدبیر به منزل نخواهد رسید. انتخابات ریاست جمهوری، شوراهای ولایتی، شورهای ولسوالی و انتخابات غزنی مقتضی یک مدیریت سالم همراه با تفاهم و تعامل میان دو کمیسیون را میطلبد که کارگزاران فعلی هر دو کمیسیون فاقد آن اند. و کلام آخر این که در پروسه انتخابات کسانی ملامت مردم هستند که نتوانستند این پروسه را خوب مدیریت کنند یا آنکه نتوانستند ارزش آرای مردم را درک نمایند.